Psychosomatische klachten
Bij psychosomatische klachten denken veel mensen dat het ‘tussen de oren’ zit, alsof die klachten niet serieus zijn, aanstellerij, ingebeeld eigen schuld. Maar dat is niet altijd het geval. Ze zijn echt en heftig; er is een fysiek proces gaande in het lichaam. Niemand zal tegen iemand die diarree krijgt door nervositeit zeggen dat de klachten ingebeeld zijn of alleen tussen de oren zitten. De klachten zijn echt, vervelend, pijnlijk, soms zeer beperkend en verstorend. De bron van dat fysieke proces zit echter wel tussen de oren, maar is onbewust. Onbewuste emoties ken je werkelijk niet. Er is dus geen enkele sprake van inbeelding, eigen schuld, zwakheid of aanstellerij.
Een psychosomatische aandoening is een lichamelijke aandoening met een psychische oorzaak. Psychosomatisch betekent ‘geestelijk en lichamelijk’, ofwel lichamelijke klachten zonder medische verklaring. Deze term heeft allerlei bijklanken en roept vaak weerstand op. Vandaar dat het ook wel mind-body disorders genoemd wordt. Disorder betekent onder andere ‘wanorde’. Dat is een betere benaming dan aandoening. Vroeger noemde ze het SOLK (Somatisch Onverklaarbare Lichamelijk Klachten) dat is inmiddels gewijzigd in ALK (Aanhoudende Lichamelijke Klachten).
Mensen met aanhoudende lichamelijke klachten kunnen het beste begeleidt worden volgens het biopsychosociale model. Niet het al dan niet somatisch verklaard zijn van de klachten, maar de mens moet centraal staan. Specifiek gaat het om klachten die minstens drie maanden duren en het functioneren beperken en/of lijdensdruk veroorzaken. Het kan gaan om klachten in de context van een (adequaat behandelde) ziekte of klachten in de afwezigheid van een bekende ziekte. Bij het aanhouden van de lichamelijke klachten kunnen zowel biologische, psychologische als sociale factoren een rol spelen.
Wat is het bio-psycho-sociale model?
Waarom mensen precies depressief worden of klachten ontwikkelen, is niet goed bekend. Wel is duidelijk dat het een ingewikkeld samenspel is van factoren op lichamelijk, psychisch en sociaal gebied. Deze ingewikkelde brij duiden deskundigen vaak aan met de term ‘bio-psycho-sociaal model’. Een model geïntroduceerd in 1977 door George L. Engel.
De factoren die hierin een rol spelen, zijn onder andere:
- Biologische factoren: aanleg, erfelijkheid, stress bij moeder tijdens zwangerschap, lichamelijke ziekten, voeding, algehele conditie
- Psychologische factoren: perfectionisme, onzekerheid, behoefte aan bevestiging van buitenaf, kortom iemands persoonlijkheid
- Sociale factoren: moeilijkheden op het werk, emotionele verwaarlozing tijdens de jeugd, conflicten met anderen, eenzaamheid enzovoorts.
Het begint vaak met een trigger.
Karakteristiek is dat er vaak sprake is van een trigger, iets dat het hele proces in werking zet. Veel mensen met chronische pijnklachten hebben periodes of aanvallen van hevige klachten. Soms gaat het een tijdje redelijk goed en dan ineens lijkt het weer in alle hevigheid toe te slaan. De klachten kunnen dus geleidelijk opkomen, maar vaker begint het vrij plotseling. Het begin bijvoorbeeld door:
- Iets te tillen of te dragen
- Tijdens het sporten
- Een bepaalde lichaamsoefening
- Een kleine verwonding
De “behoefte” is dan al aanwezig in het onbewust en wordt in gang gezet op het moment dat de trigger aanwezig is. Een milde overbelasting of een blessure hoort na een paar weken te genezen, maar in dit geval ontstaat er een chronische situatie en met vaak een bepaald pijnpatroon. Natuurlijk kun je je bezeren, overbelasten, iets verrekken of je verzwikken. Letsel heelt weer, het lichaam is krachtig. Zoiets kan niet zomaar de oorzaak zijn van jarenlange klachten. Dan is er iets anders in gang gezet. Een trigger kan wel de aanleiding van pijn zijn, maar is niet de oorzaak. Dat is een heel belangrijk onderscheid. DE AANLEIDING IS NIET DE OORZAAK. Het heeft een psychologische oorzaak ( namelijk onacceptabele emoties in het onbewuste) en geen fysiologische. Het onbewuste wil die emoties in het onbewuste houden en zodra zich een mogelijkheid voordoet om een afleidingsmechanisme in gang te zetten, zal het dat aangrijpen en ontstaan fysieke symptomen. Die gaan je vervolgens enorm in beslag nemen, zodat er geen ruimte meer is voor de emoties om aan de oppervlakte te komen. Het helpt je dus om wanneer je werkelijk gelooft dat er fysiek iets mis is. Des te groter de angst, des te voorzichtiger ga je leven, des te meer nemen de klachten je aandacht in beslag, des te beter werkt het afleidingsmechanisme.
Stress en auto-immuunaandoeningen
In het boek “Wanneer je lichaam nee zegt”, schrijft arts Gabor Maté heel uitgebreid over de relatie tussen stress en auto-immuunaandoeningen. In het geval van reuma beschrijft hij dat, wanneer het immuunsysteem in de war is en er aanvallen zijn op het eigen weefsel ( wat reuma is), dit samenhangt met hoe de patiënt het moeilijk vindt boos te worden en grenzen aan te geven. Wanneer je geen ‘nee’ durft te zeggen, niet boos mag worden van jezelf en te weinig grenzen aangeeft, moet de boosheid die er wel is, verdrongen worden naar het onbewuste of gericht worden op jezelf. In plaats van ‘jij gaat te ver’ ontstaat er mogelijk een ‘ik doe moeilijk’ of ‘ik moet gewoon beter mijn best doen’ reactie. Wat je emotioneel doet, doet je immuunsysteem fysiek. De aanval richt zich op zichzelf, er ontstaan ontstekingen aan de eigen weefsels, Het boek gaat veel breder over de samenhang tussen stress en ziekte, die al lang onderzocht en bewezen is, maar toch heel vaak niet meegenomen wordt bij de aanpak van dit soort aandoeningen.
Het beschrijft hoe het lichaam soms ‘nee’ roept, waar de mens het (vaak onbewust) niet durft, niet kan, niet geleerd heeft, niet voelt, niet wil, niet mag. En dat heeft helemaal niets te maken met schuld. Je bent gevormd door je leven dat je geleid hebt. Maar je kunt je wel verrijken en je mogelijkheden om op het leven te reageren uit te breiden. Dat werkt helend. Misschien is het je lichaam die schreeuwt om extra hard gehoord te worden? Het onbewust wil bewust worden.
Weinig mensen zijn bereid te accepteren dat het zou gaan om een afleidingsmechanisme. Logisch het heeft ook een belangrijke functie: je afleiden van alles wat leeft in je onbewuste. Het onbewuste is bang dat als het dit ingenieuze afweer mechanisme opgeeft, de verdrongen emoties aan de oppervlakte brengt. Voor het onbewuste roept dit een soort doodsangst op. De emoties zijn niet voor niets verdrongen. Ze werden ooit als gevaarlijk, ondragelijk, ongewenst, verboden of zwak gelabeld. Soms helpt het om niet alleen naar jezelf maar ook naar anderen te kijken of je mind-body relatie kan herkennen. Je doorziet de patronen van anderen vaak sneller en beter dan die van jezelf.
Wat is ziektewinst? Misschien hoor je die term, wat betekent het?
Primaire ziektewinst:
Is het afgeleid zijn van alles wat leeft in het onbewuste. Het gaat over angstwekkende, onaanvaardbare, ontoelaatbare en verboden impulsen, emotie of behoeften waaraan je kunt ontsnappen doordat je volledig in beslag genomen wordt door je symptomen. Kennelijk ervaart je onbewuste het als een groot gevaar de emoties uit het onbewuste bewust te moeten ervaren en doet het alles om dat te voorkomen. Die primaire ziektewinst in onbewust, je hebt er geen schuld aan. Je wordt ziek van wat je NIET weet en waarvan je niet weet dat je het niet weet. Je hebt hulp nodig.
Secundaire ziektewinst:
Hieronder verstaat men een bewust of onbewust voordeel verbonden aan ziek zijn. Ziektewinst kan bijvoorbeeld zijn: je krijgt een uitkering en hoeft niet te werken, je kunt dingen vermijden die je liever niet wilt, je wordt verzorgd, je hebt een gespreksonderwerp, je krijgt aandacht en zorg, je kunt dingen bepalen doordat er rekening met je gehouden moet worden, enzovoort.
Meer lezen over dit onderwerp:
Tip: Boeken van John. E. Sarno en Gabor Maté.
Tip: Boeken van Saskia de Bruin. Weg van de pijn. De mind-body-connectie herstellen om onbegrepen pijnklachten op te lossen.